اگزما و خارش پوستی مرتبط با آن که در زبان انگلیسی به نام eczema شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین اختلالات پوستی است که با التهاب یا آماس پوست همراه است. این بیماری می‌تواند علائم مختلفی از جمله خارش، قرمزی، تورم، پوسته‌ریزی، ترک‌های سطحی پوست و حتی زخم‌های خفیف ایجاد کند. کلمه “اگزما” از ریشه‌ای یونانی به معنای “جوش بالاآمده” گرفته شده است و به‌خوبی ماهیت التهابی و برجستگی‌های ضایعات پوستی ناشی از این بیماری را به تصویر می‌کشد.
انواع اگزما و خارش پوستی و ویژگی‌های آن
اگزما به دلیل گستردگی علل و تنوع در علائم، به چندین نوع مختلف تقسیم می‌شود. هر نوع از اگزما ویژگی‌ها و شرایط بروز خاص خود را دارد که در ادامه به بررسی مهم‌ترین انواع آن می‌پردازیم:
1. التهاب تماسی پوست (درماتیت تماسی):
این نوع اگزما بر اثر تماس مستقیم پوست با مواد حساسیت‌زا یا محرک ایجاد می‌شود. موادی مانند شوینده‌ها، فلزات مانند نیکل، برخی داروها، یا مواد شیمیایی می‌توانند موجب بروز این التهاب شوند. علائم شامل قرمزی، تورم و خارش شدید در ناحیه تماس است که ممکن است به شکل تاول‌های کوچک و دردناک نیز ظاهر شود.
2. درماتیت آتوپی:
این نوع از اگزما معمولاً علت مشخصی ندارد و اغلب در افرادی با سابقه خانوادگی آلرژی، آسم یا تب یونجه دیده می‌شود. این نوع بیشتر در کودکان و نوجوانان شایع است و با خشکی، خارش مزمن، ترک‌های پوستی و پوسته‌ریزی همراه است. ضایعات معمولاً در چین‌های پوستی مانند پشت زانو، داخل آرنج و گردن مشاهده می‌شود.
3. درماتیت سبورئیک:
نوعی اگزما که معمولاً نواحی چرب پوست مانند پوست سر، صورت (به‌ویژه اطراف بینی و ابروها)، و گاهی پشت گوش را درگیر می‌کند. علائم شامل قرمزی، شوره‌های چرب و خارش متوسط تا شدید است. این نوع اگزما ممکن است در نوزادان به‌صورت “کلاه گهواره” ظاهر شود که با شوره‌های ضخیم و زردرنگ مشخص می‌شود.
4. درماتیت نومولار:
این نوع اگزما به شکل لکه‌های گرد یا بیضی‌شکل قرمز و خارش‌دار ظاهر می‌شود که اغلب در بازوها، پاها و گاهی تنه دیده می‌شوند. این لکه‌ها ممکن است به پوسته‌ریزی و گاهی ترشح نیز منجر شوند. درماتیت نومولار معمولاً در افراد میانسال و مسن‌تر رخ می‌دهد و ممکن است با خشکی شدید پوست همراه باشد.
5. درماتیت اکسفولیاتیوژنرالیزه (اریترودرمی):
یکی از شدیدترین انواع اگزما که تمام بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نوع با قرمزی گسترده، التهاب شدید، خشکی بیش از حد پوست و پوسته‌ریزی مداوم همراه است و معمولاً نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارد.
6. درماتیت ناشی از استاز:
این نوع اگزما معمولاً در نواحی پایینی بدن، به‌ویژه ساق پاها، رخ می‌دهد و به دلیل تجمع خون در رگ‌های واریسی ایجاد می‌شود. تورم، خارش، قرمزی، و گاهی ایجاد زخم‌های باز از علائم این نوع اگزما هستند.
7. درماتیت موضعی ناشی از خاراندن:
خارش مداوم و آسیب‌های مکرر ناشی از خاراندن می‌تواند به ایجاد ضایعات پوستی منجر شود. این ضایعات ممکن است به مرور ضخیم‌تر شوند و خطوط برجسته‌تری روی پوست ایجاد کنند که به‌عنوان “لیکنفیکاسیون” شناخته می‌شود.
8. درماتیت دور دهانی:
این نوع اگزما معمولاً نواحی اطراف دهان را درگیر می‌کند و ممکن است در اثر استفاده از کرم‌های استروئیدی، محصولات آرایشی یا حتی خمیر دندان خاص ایجاد شود. علائم شامل قرمزی، خارش، و گاهی پوسته‌ریزی است.
9. پومفولیکس (Pompholyx):
این نوع اگزما با ظهور تاول‌های کوچک و خارش‌دار در کف دست‌ها و پاها شناخته می‌شود. تاول‌ها ممکن است ترکیده و باعث درد و ناراحتی شوند. این نوع معمولاً با تعریق زیاد یا استرس در ارتباط است.
تفاوت اگزما و درماتیت
اگرچه اصطلاحات اگزما و درماتیت اغلب به‌صورت مترادف استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌هایی میان این دو وجود دارد:
درماتیت
این اصطلاح به التهاب پوستی ناشی از عوامل خارجی مانند تماس با مواد شیمیایی، فلزات یا آلرژن‌ها اشاره دارد.
اگزما
این واژه بیشتر به بیماری‌های پوستی با منشأ داخلی یا غیرقابل تشخیص اشاره دارد.
مراحل و شدت اگزما
اگزما بر اساس شدت علائم و مدت زمان بیماری به سه مرحله تقسیم می‌شود:
1. التهاب اگزمایی حاد
ویژگی‌ها
ضایعات قرمز روشن، تورم، و دانه‌های آب‌دار با خارش شدید.
اثرات
ترکیدن دانه‌ها ممکن است به ترشح سرم و ایجاد دلمه منجر شود.
مدت زمان
این مرحله ممکن است چند روز تا چند هفته ادامه داشته باشد.
2. التهاب اگزمایی تحت‌حاد:
ویژگی‌ها
ضایعات پوسته‌دار و قرمز با خارش متوسط.
اثرات
پوست ممکن است خشک، فلسی، و حساس شود.
3. التهاب اگزمایی مزمن:
ویژگی‌ها
پوست ضخیم می‌شود، ترک‌های عمیق ایجاد می‌شود، و خارش شدید ادامه دارد.
اثرات
خطوط پوستی برجسته‌تر می‌شوند و پوست ممکن است تیره‌تر شود.
روش‌های درمان اگزما
مدیریت و درمان اگزما نیازمند رویکردی چندجانبه است:
جلوگیری از تماس با مواد حساسیت‌زا
حذف مواد محرک مانند شوینده‌ها و مواد شیمیایی، اولین گام در کنترل اگزما است.
استفاده از داروهای ضدالتهاب
– آنتی‌هیستامین‌ها برای کاهش خارش.
– کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب.
رعایت بهداشت و مراقبت از پوست
استفاده از مرطوب‌کننده‌ها برای حفظ رطوبت پوست بسیار مهم است.
پوشیدن لباس‌های نرم و طبیعی
لباس‌های نخی و سبک از تحریک پوست جلوگیری می‌کنند.
دوری از خاراندن پوست
خاراندن می‌تواند به زخم شدن و عفونت منجر شود.
مدیریت استرس و شرایط محیطی
کاهش استرس و دوری از محیط‌های آلرژی‌زا نقش مهمی در کنترل علائم دارد.
با رعایت این راهکارها و مشاوره با پزشک متخصص، می‌توان علائم اگزما را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
